Le Foyer Ecossais

Watou 28 juni 1915

” De lijdensweg van een soldaat is misschien scherper, maar de wonde van de geest bij vrouwen en niet strijders zijn het moeilijkst te dragen.” Sir Philip Gibbs – oorlogscorrespondent.

Miss Fyfe bij het opvanghuis in Adinkerke met mevrouw Tenant (L) en Lefèvre en Wielemans (R)

De hulporganisatie Le Foyer Ecossais / Oeuvre des Enfants de la zone du Feu: 

Miss GEORGIE FYFE verbleef vaak in St.-Idisbald Koksijde. Midden de duinen woonde ze in een klein wit vissershuisje met rood dak en een Schotse vlag boven de inkomdeur.

Bij aankomst werd je begroet door vijf blaffende hondjes of de papegaai die Georgie uit Ieper had meegebracht. Een jongetje van twee jaar oud die tussen de ruïnes van Ieper werd gered verwelkomde de bezoekers met een onschuldige glimlach.

Miss GEORGIE FYFE  kwam op 1 november 1914 – tijdens de eerste slag om de IJzer – in Calais aan met het stoomschip “Invicta” waarop ook GEOFFRY WINTROP YOUNG, COLIN ROWNTREE en 43 leden van The Friends Ambulance Unit zaten.  

• 31-Oct-14 : Left Dover 8.30 {am} on SS.Invicta About 10.30 we came onto the Hermes sinking the stern was almost a wash. The crew were being taken of by small boats from the destroyers, about 5 in number, which cruised round in curves to avoid torpedoes. The Hermes had been struck by 2 torpedoes from a submarine We lowered boats to pick up men – was in one with J.E.Thurnam, H.Lithgow and 3 sailors – were told to return to ship almost at once as all men taken off. Donald {Gray} dived off the Invicta after a man, was picked up in a small boat but the man was already dead. Another man died on board from exposure. About 11.30 the Hermes heeled over to port and sank except the bow which remained up for some time. We put back to Dover and landed men. Started back for Dunkirk in about 1 hour. Around Dunkirk 5.30 but were kept a very long time before getting into dock. Firing from British Warships could be seen in the North. About 9.00 we went to the station to help dress wounded who were lying in two goods sheds – 300 or 400 in each. There was one Doctor in charge in one shed but no one at the other so we took it in hand and worked until 1.30 or later – most of the wounds were septic and some had not been dressed for 2 or 3 days – the smell awful.
• And the next day 01-Nov-14 : Got to bed on Invicta 2.am. – called at 4.00 and went to load wounded onto Hospital Shill Rewa (British) – Loaded 700 or 800 on her, then went to “Plassy” also British. 300 or more loaded on her. Had a sleep on board in the afternoon. Marched up to Hotel du Kursall, Malo Les Bain for the night.”

GEORGIE FYFE werd op de kade in Calais opgehaald door SARAH MAC.NAUGHTON (overleden in juli 1916). Beiden logeerden een korte periode in Malo-les-Bains voor ze naar Veurne verhuisden . 

Het Belgisch leger had zich een maand eerder in grote wanorde achter de IJzer teruggetrokken. In het Bisschoppelijk College van Veurne – vanaf 18 oktober 1914 – was het “Belgian Field Hospital” ingericht onder leiding van de Londense dokter SOUTTAR en bijgestaan door het team van dokter HECTOR MUNRO. In dit hospitaal kreeg G.FYFE haar eerste opdrachten als verpleegster. In die periode waren haar collega’s MAIRI CHISHOLM, ELSIE KNOCKER, DOROTHY FIELDING en HELEN HAYES GLEASON, die een mobiele ambulancedienst van dokter Munro bemanden in de omgeving van Pervijse. In de Westhoek was het buitengewoon moeilijk om in het rumoer van de strijd ook nog de nodige hulp voor de burgerbevolking te organiseren.
Naast het inzamelen van geld en goederen had Miss FYFE heel wat vindingrijkheid en vastberadenheid nodig om hulpacties voor de burgerbevolking op te starten.

• Miss Fyfe found that the civilians had no one officially responsible for their welfare, and was most anxious that her car ‘The Scottish Ambulance” should help them. – Na twee weken aanvaarde ze, op advies van dokter Munro, de leiding van een eigen organisatie en besliste haar comité in Glasgow om fondsen voor haar hulporganisatie te verzamelen. Wanneer dokter Munro Veurne verliet, werd de organisatie van G.Fyfe ingepast bij de diensten van het hoofdkwartier van het Belgische leger. Hierdoor kreeg ze een opdracht om de noodlijdende bevolking uit de zones dicht bij het front te helpen bij het evacueren. Hiervoor had ze 2 geel geschilderde ambulances en 2 kleine voertuigen ter beschikking. Het hoofdkwartier bouwde een garage en stelde een garagist en 2 chauffeurs ter beschikking. * op 12 november 1914 evacueerde Georgie Fyfe  Julienne (9), Emiele (7) en Julia (5), kinderen uit het gezin van Joseph Declercq en Félicité Masson uit Mesen naar Bailleul.

Tijdens haar eerste weken in Veurne was G. FYFE in contact gekomen met onderzoeksrechter EMERIC FEYS, voorzitter van het “Hospices de Furnes”, die haar bijstond om bij het hoofdkwartier van het Belgische leger de nodige vergunningen te verkrijgen om vrij te kunnen circuleren in de regio en haar hulpwerk te kunnen uitoefenen in het schoolgebouwtje van Vinkem. Geholpen door burgerlijke en religieuze verpleegkundigen en artsen had de organisatie na een jaar al een honderdtal bevallingen uitgevoerd in de geïmproviseerde kraamkliniek met 20 bedden.

• When Pervyse was being heavily bombarded, she tried to persuade a mother to bring her family, including a small baby, fifteen days old, to safety. The mother refused, but had to pay the penalty, as next day only the little baby, with its tiny foot blow off, was rescued from the fallen house. He has been kept at the Maternity Hospital, and is now of great interest to everyone. 

De Schotse filantrope reisde daarna dagelijks met de auto langs het Belgisch Front en bezocht ze  burgers die in gebombardeerde dorpen onder ellendige omstandigheden leefden. Ze organiseerde regelmatig huisbezoeken om voedselhup uit te delen die ze met uit Schotland ontvangen giften had aangekocht. In het begin evacueerde ze vele gezinnen die in de chaos waren terechtgekomen. Zoals het gezin DUHIEUX uit Langemark dat werd opgehaald in Reningelst. Vader Henri (41), moeder Louise PAUWELS (46) en hun 9 kinderen: Marie (21), Emile (16), Maurice (15), Georges (14), Irma (13), Germain (12), Oscar (10), Michel (8) en Elza (7).

Het evacueren van kinderen werd een van haar belangrijkste taken. Eind december 1915 waren al meer dan vijfhonderd jongens en meisjes dankzij haar geëvacueerd uit de gevarenzone bij het front en overgebracht naar Zwitserse, vaak katholieke gezinnen, waar ze onder toezicht van plaatselijke hulpcomités werden geplaatst.
Wanneer de militaire autoriteiten om dwingende redenen besloten om bepaald gebieden te evacueren, organiseerde Georgie Fyfe het vervoer, met wagens van het Belgische Rode Kruis, van kinderen en volwassenen naar opvangplaatsen en ziekenhuizen in Calais of Hazebroek. Alleen met goedkeuring van de ouders werden de kinderen naar Zwitserland op Frankrijk overgebracht. De ouders kregen van Georgie Fyfe steeds enkele weken bedenktijd voordat de kinderen op de trein werden gezet.

In 1918 werd Georgie Fyfe uit de Britse zone gezet vanwege haar te directe aanpak die meermaals botste met de militaire discipline en regelgeving.

aankomst van Georgie Fyfe en kinderen in Neuilly

Tijdens haar driejarig verblijf in de Westhoek onderhield Georgie nauwe contacten met de organisaties Aide Civile Belge in Poperinge en het Comité Franco-Américain pour la Protection des enfants de la Frontière en L’Oeuvre de l’hospitalisation des refugiés Belges en Suisse van MARY WIDMER-CURTAT (bij deze organisatie vertegenwoordigde ze koningin Elisabeth). Door haar inzet konden ongeveer 1350 kinderen via het Belgian Relief Fund naar buitenlandse schoolkolonies worden overgebracht. FYFE richtte, met financiële steun van het Rode-Kruis, ook eigen opvanghuizen – Foyer Ecossais – in te Watou, Adinkerke en Hazebroek. In december 1917 werd gestart met een opvangplaats in Neuilly-sur-Seine ( 30-32, Boulevard Victor Hugo ). Neuilly was eerst een transitplaats en later een schoolkolonie. Er waren vier Rode-Kruis verpleegsters aanwezig die onder leiding van BEVERLY MacMONAGLE zorgden voor de opvang van jongens en meisjes die uit de Westhoek waren geëvacueerd.

FOYER ECOSSAIS POPERINGE/WATOU

In de namiddag van 28 juni 1915 bracht Koningin ELISABETH een bezoek aan ‘Asile St.-Joseph’ in Watou. Op onderstaande foto een groep kinderen met de koningin (wit kleed), Miss Fyfe (naast koningin met donker hoedje), 7 religieuzen waaronder zuster MADELEINE van het Poperingse Gasthuis. De kinderen werden verzameld op de koer van de jongensschool recht over het ouderlingen gesticht, om kort nadien te vertrekken naar Zwitserland. 

Op maandag 12 juli 1915 bracht koningin ELISABETH opnieuw een bezoek aan Watou waar een 60-tal kinderen aanwezig waren die naar Zwitserland zouden vertrekken. In het vluchthuis waar de kinderen werden opgevangen en verzorgd door juffrouw JEANNE POWIS de TENBOSSCHE werd de koningin rondgeleid door GEORGIE FYFE. Bij het vertrek werd de koningin uitbundig begroet door een grote menigte die langs beide kanten van de weg stond opgesteld. Kolonel TREMBLOI was tijdens het bezoek de tolk van de vele mensen die de koningin wilden aanspreken.

Groepsfoto genomen in juli 1915 in de gemeenteschool te Watou voor het vertrek naar Zwitserland. Vooraan in het wit, koningin Elisabeth met naast haar Georgiana Fyfe. De kinderen poseren met een reep chocolade die ze van de koningin hadden gekregen.

GEORGIE FYFE

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kwam Miss GEORGIE SUTHERLAND FYFE (een verpleegster en voorzitster van Foyer Ecossais uit Glasgow) in  de Westhoek aan en werkte tot dicht bij de frontlijn met goedkeuring van het Franse Rode-Kruis en militaire overheden, ondanks velen haar de excentrieke verschijning afkeurden.

Miss Georgie Fyfe (10 april 1868 – 1963) was afkomstig uit Glasgow, 1 Montgomery Drive, Kelvinside. Zij was een van de vijf dochters van John Fyfe, een managing director bij Young Parraffin Light and Mineral Oil Compagny. Georgina was in 1914 Girl Guide Commissioner voor het westen van Schotland, inclusief Glasgow.

In januari 1915 werd ze officieel aangehecht bij het hoofdkwartier van het Belgische leger om in gebombardeerde steden en dorpen burgers te evacueren die in eerste instantie werden overgebracht naar hulpposten en ziekenhuizen. Op 28 maart 1915, net voor de Tweede Slag om Ieper, evacueerde ze honderden burgers uit het verwoeste Ieper. Engelse soldaten die geen toestemming kregen om de stad in te gaan, bezorgden haar drie grote Londense dubbeldek-bussen waarmee ze samen met enkele vrijwilligers 10-tallen vrouwen, kinderen en ouderen tot enkele kilometers buiten de stad bracht.

” Dergelijke tragische scènes heb ik nog nooit gezien. Ik bracht de laatste drie vluchtelingen weg: twee honden en een papegaai.” G.F.

Een Schotse hulporganisatie “Belgium Front Relief Fund” financierde opvanghuizen voor ongeveer 3000 vluchtelingen in Hazebroek, Adinkerke en Watou. Er was een crèche in Adinkerke en samen met de Veurnse onderzoeksrechter FEYS en gravin de SPOELBERGHkon zeeen kraamkliniek met 20 bedden opstarten  in Vinkem. Vooral tijdens rustige periodes haalde ze bij gezinnen kinderen op die naar veilige gebieden werden gestuurd.

” Gas maakte geen onderscheid tussen burgers en militairen.” G.F.

Ze hielp bij de evacuatie van 1341 Belgische kinderen die vaak onder haar begeleiding, en met de hulp van verpleegster LOUISE BOUVIER (mevr. HANSSENS) of met E.H.PIETER SERUYS, de onderpastoor van de St.-Jansparochie in Poperinge, via Parijs naar schoolkolonies in Frankrijk en vooral Zwitserland werden gebracht.

Voor de overplaatsing van de kinderen naar Parijs kon ze rekenen op het Franse Rode-Kruis uit Calais die de kinderen van de opvangplaats naar Calais vervoerden en van het Rode-Kruis in Parijs die tijdelijke opvangplaatsen beschikbaar stelde in de theaterzaal “Salle Wagram”.

26 juni 1915 – Georgie Fyfe met de kinderen in Calais (derde dame vanaf links)

In november 1917 – slag om Passendale – werden op initiatief van miss FYFE opnieuw 4000 vluchtelingen (vooral volwassenen) geëvacueerd. 

” In december verbleef het kleine meisje SUZANNE onder het puin van haar huis en werd na 56 uur uitgegraven door zes soldaten. Het voorval raakte veel mensen waaronder dokter PORTER SMITH die mij tot de laatste dagen heeft geholpen in het ziekenhuis te Hazebroek.” G.F.

Miss Fyfe, zuster Angélique en Suzanne

GEORGIE had regelmatige contact met koningin Elisabeth die haar hulporganisatie vaak bezocht of aanwezig was om kinderen uit te wuiven op hun reis naar veiliger oorden. Wanneer The Rockefeller Foundation 500 opvangplaatsen in Zwitserland subsidieerde, vertegenwoordigde GEORGIE de koningin binnen de samenwerking met het comité van Mary Widmer-Curtat.

HET VERHAAL van HELEN HAYES GLEASON, een Amerikaanse verpleegster die samenwerkte met G.F.

”Miss GEORGIE FYFE,  die uitstekend werk verricht voor de Belgische vluchtelingen, stond naast mij in de deuropening na onze vlucht uit Pervijze. Zij is hoofdverantwoordelijk voor de evacuatie van burgers die nog steeds in gebombardeerde dorpen en boerderijen verblijven. Ze brengt ouderlingen, zieken en kinderen uit de gevarenzone, in veiligheid samen in vluchtelingenhuizen. Miss FYFE verzameld de kleintjes tot er vijftig zijn en stuurt hen dan naar Zwitserland waar broers en zusjes samen bij families worden opgevangen tot de oorlog voorbij is. Ook de koningin is bezorgd over het lot van deze kinderen. Voor de nieuwe generatie Belgen heeft miss FYFE in Vinkem een materniteit opgericht waar bijna honderd baby’s verblijven. Het was mijn opdracht om kleding en voorraden bij te houden. Tijdens een reis naar Parijs vertelde ik het verhaal over dit werk aan het American Relief Committee  waarna GEOFFRY DODGE, kort daarop, dertig volledige kindersets met sokken, mutsen, dekens en beddengoed, luiers, toiletartikelen, enz.,…zond. Daarnaast ook vier jutezakken vol met kleding voor mannen, vrouwen en kinderen, en speciale melk voor jonge moeders. Later zond hij nog eens vier zakken en vier grote kisten materiaal. We stapten door heel wat velden en op dunne planken die over de sloten lagen om eenzame gebombardeerde boerderijen te bereiken en koppig Vlaamse ouders te overtuigen om hun kinderen mee te geven in ruil voor een veiliger thuis. Een moeder met een juk en twee zware emmers rond haar nek vroeg ons: ”Wanneer kan ik mijn kind sturen?” Ze had al twee kinderen meegestuurd en brieven van hen ontvangen waaruit bleek dat ze gelukkig waren. Andere moeders waren achterdochtig voor ons en weigerden het aanbod. Ze houden hun kinderen liever in de gevarenzone tot de dood komt. Tijdens een beschieting belde de pastoor van het dorp naar onze ambulancedienst. Hij zou de kleintjes en oude zieke mensen verzamelen. Miss FYFE zou hen nu er bommen vielen, gemakkelijker kunnen overtuigen om mee te komen. Op het moment van afscheid weende iedereen. De kinderen hadden hun enige beste kleren aan en moeder had een paar nieuwe stijve schoenen van de zolder gehaald.  Uit een gezin met tien kinderen konden we soms drie van hen overtuigen om mee te gaan.
Over de velden marcheerden zij naar onze auto. Mooie gezichtjes met warrig vuile haar, hun bundel vastgebonden in een gekleurde zakdoek. Geen petten op en onder de losse donkere shirt een kleine ketting met katholiek kenteken. Wij tillen de kleine kinderen in de grote gele ambulance waar grote broer en zus elkaar op de achterbank zitten te plagen. We halen crackers en chocolade tevoorschijn. Ze zijn snel tevreden met de snoepjes, babbelen en genieten van hun eerste rit met een auto. Ze zijn enthousiast voor het nieuwe leven dat hen te wachten staat.”

HELEN HAYES GLEASON, een Amerikaanse die aan het Conservatorium van Parijs studeerde,  kwam op 24 september 1914 als verpleegster aan in Oostende met Dr. Henry Munro’s Flying Ambulance Corps. Na de terugtrekking van de geallieerden achter de IJzer werkte HELEN nog een tweetal maanden in Pervijze met MARIE CHRISHOLM en ELSIE KNOCKER tot ze zich midden februari aansloot bij de hulporganisatie van Georgie Fyfe.

” Leven aan het front is niet georganiseerd als in een kantoor met scherp gedefinieerde taken voor iedereen. Oorlog is rauw en chaotisch en klemt je vast waar je ook komt.”

kinderen begroeten koningin Elisabeth en Georgie Fyfe in De Panne

Léon Demeulenaere, een douanier die de hulp inriep van G.Fyfe, schreef op 3 augustus 1917: “Mademoiselle, J’ai dû subir l’horrible et irréparable perte de mon épouse bien aimée me laissant avec deux malheureux petits enfants, Pulcherie de 7 ans et Sylvain de 3 ans. Au moment de ce terrible évènement, je restais en famille à Neuve-Eglise, c’est-à-dire à six kilomètres des tranchées allemands ou nous étions constamment en détresse par cause du tir ennemi, cause de la mort de ma très regrettée épouse. Ma famille restant avant la guerre à Messines, et actuellement à Isenberghe (gehucht de Sleutel) ou j’ai placé mes deux enfants jusqu’à nouvel ordre. Comme ils sont ruinés par cause de cette terrible guerre, je suis obligé de payer soixante francs par mois de mon petit traitement, sans les frais d’effet, d’habillement, etc. Mes pauvres enfants restant dans un cabaret s’appelant “de Wandeling” sont exposés à toutes espèces de grossièretés qu’ils entendent et voient des soldats qui y viennent boire deux fois par jour, ce qui me fait tant de chagrin.” Nadat de kinderen in de school van de koningin in Vinkem werden opgenomen, vertrokken de ouders naar het Zwitserse dorpje Hägendorf nabij Olten in het kanton Solothurn.